به سبد خرید اضافه شد
تحلیل علمی چالش‌های صنعت نوغانداری در ایران و ارائه راهکارهای تخصصی
چکیده
نوغانداری، به‌عنوان یکی از فعالیت‌های کهن و ارزشمند کشاورزی در ایران، در سال‌های اخیر با چالش‌های متعددی روبه‌رو شده است که موجب کاهش بهره‌وری، افت تولید و خروج تدریجی بهره‌برداران از این صنعت شده است. هدف این مقاله، بررسی علمی و تحلیلی عوامل محدودکننده در توسعه نوغانداری و ارائه راهکارهای تخصصی با تأکید بر رویکردهای نوین کشاورزی، اقتصاد روستایی و بیوتکنولوژی است.
کاهش سطح زیرکشت توت (Morus alba)
برگ درخت توت، تنها منبع تغذیه کرم ابریشم (Bombyx mori) است و کیفیت برگ تأثیر مستقیمی بر رشد و تکامل لاروها دارد. مطالعات نشان می‌دهد کاهش سطح زیرکشت درختان توت در دهه اخیر، ناشی از تغییر کاربری اراضی، خشکسالی، و کم‌توجهی به نوسازی باغات است.
تحلیل علمی: مطابق گزارش FAO، ایران از نظر اقلیم قابلیت بالایی در توسعه درختان توت دارد، اما نبود سامانه‌های پایش دقیق و کمبود سرمایه‌گذاری باعث شده از این ظرفیت استفاده مطلوب نشود.
پیشنهادات:
- استفاده از سامانه‌های اطلاعات جغرافیایی (GIS) جهت مکان‌یابی بهینه کشت توت
- به‌کارگیری ارقام مقاوم به تنش خشکی و شوری با بهره‌گیری از اصلاح ژنتیکی
- توسعه باغات توت با روش‌های آبیاری نوین (زیرسطحی و قطره‌ای)
نبود ساختار حمایتی مالی و بیمه‌ای
ریسک‌های زیستی (نوسانات دمایی، آفات، بیماری‌ها) و اقتصادی (نوسانات بازار، کمبود نقدینگی) در نوغانداری بسیار بالاست. با این حال، تاکنون ساختار بیمه‌ای متناسب با شرایط این صنعت تعریف نشده است.
تحلیل: براساس تحلیل داده‌های وزارت جهاد کشاورزی، ضریب خطرپذیری اقتصادی در نوغانداری بیش از ۵۰٪ است که بدون مداخله حمایتی، موجب ریزش بهره‌برداران خواهد شد.
راهکار:
- تدوین بیمه تخصصی نوغانداری با محاسبه نرخ خسارات زیستی خاص
- تخصیص اعتبار مالی در قالب یارانه نهاده‌ها و تسهیلات با بهره کم برای توسعه این زنجیره
فقدان مراکز اصلاح نژاد و تولید تخم نوغان با کیفیت ژنتیکی بالا
درحال حاضر بیشتر تخم‌های نوغان مورد استفاده در کشور وارداتی یا فاقد شناسنامه ژنتیکی معتبر هستند. این موضوع موجب ناهمگونی عملکرد در تولید پیله و بروز بیماری‌های شایع مانند گراسریس (grasserie) و فلاشر (flacherie) می‌شود.
تحلیل: پژوهش‌های انجام‌شده در موسسات تحقیقاتی آسیایی (مانند CSRTI هند) نشان داده است که اصلاح نژاد بر اساس مقاومت به بیماری و سازگاری اقلیمی باعث افزایش ۲۵ تا ۴۰ درصدی راندمان تولید می‌شود.
پیشنهادات:
- تأسیس بانک ژن کرم ابریشم با استفاده از روش‌های Cryopreservation
- تولید تخم نوغان مقاوم با تکنولوژی CRISPR-Cas9
- همکاری علمی با مراکز تحقیقاتی بین‌المللی فعال در ژنتیک حشرات
ضعف در انتقال فناوری و آموزش نوین
نوغانداری در بسیاری از مناطق همچنان به روش سنتی صورت می‌گیرد. این در حالی است که فناوری‌های نوین پرورش و شرایط استاندارد پرورش لارو در دنیا تغییر یافته است.
تحلیل: بر اساس ارزیابی‌های میدانی، اختلاف عملکرد نوغانداران آموزش‌دیده با سایرین بیش از ۶۰ درصد است. بنابراین آموزش به‌عنوان اهرم توسعه مطرح می‌شود.
راهکار:
- طراحی دوره‌های ترکیبی (مجازی - میدانی) با همکاری دانشگاه‌های کشاورزی
- تجهیز ایستگاه‌های ترویجی به ابزارهای مدرن کنترل شرایط محیطی (دما، رطوبت، تهویه)
کاهش انگیزه نسل جدید برای ورود به صنعت
نوغانداری دیگر جذابیت اقتصادی و فناورانه لازم را برای جوانان ندارد، به‌ویژه در شرایطی که زنجیره ارزش محصول تعریف نشده و بازار تضمین‌شده‌ای برای آن وجود ندارد.
تحلیل: پژوهش‌های توسعه روستایی نشان داده‌اند که ترکیب فناوری با کسب‌وکارهای سنتی باعث احیای مشارکت جوانان می‌شود.
راهکار:
- راه‌اندازی اکوسیستم استارتاپی حول تولید محصولات ابریشم (صنایع نساجی، لوازم آرایشی طبیعی، داروهای گیاهی)
- تعریف مدل‌های درآمدی متنوع (مانند پرورش قراردادی با خریدار تضمینی)
نبود صنایع تبدیلی و ارزش افزوده
بخش عمده پیله‌های تولیدی یا خام فروخته می‌شوند یا در غیاب فرآوری صنعتی، دچار فساد و افت کیفیت می‌گردند. این مسأله مانعی جدی برای رقابت در بازارهای جهانی است.
تحلیل: مقایسه زنجیره ارزش ابریشم ایران و کشورهای موفق نشان می‌دهد که سهم ایران در فرآوری نهایی کمتر از ۱۰٪ است، درحالی‌که در چین بیش از ۷۰٪ ارزش افزوده در همین مرحله ایجاد می‌شود.
پیشنهادات:
- حمایت از راه‌اندازی واحدهای ریسندگی کوچک با فناوری نیمه‌صنعتی
- اتصال نوغانداری به صنایع دستی و گردشگری با برندهای محلی (شناسنامه‌دار کردن محصولات)
نتیجه‌گیری
نوغانداری به‌عنوان یک صنعت استراتژیک و بومی، قابلیت تبدیل‌شدن به موتور توسعه پایدار روستایی را دارد، به شرطی که با نگرش علمی، سیاست‌گذاری هدفمند، حمایت مالی و انتقال فناوری‌های نوین تقویت گردد. احیای این صنعت می‌تواند در مسیر تحقق اقتصاد مقاومتی، کاهش وابستگی به واردات نخ، و ایجاد اشتغال پایدار در مناطق کم‌برخوردار مؤثر باشد.
پیشنهاد می‌شود تدوین سند ملی نوغانداری با همکاری مراکز دانشگاهی، مؤسسات تحقیقاتی و نهادهای اجرایی در دستور کار قرار گیرد.
